ფონტის მახასიათებლები ðა ქართულის თავისებურება - 'ღია თვალი' და ოვალების მეზობლობა

English Resume

Unicode encoded Georgian document

ზოგადი

ის, რასაც ჩვენ ყოველდღიურობაში ასოს ვუწოდებთ, კომპიუტერული ტერმინოლოგიით გლიფია [glyph] - ის ნახატი, რომელიც კომპიუტერის სისტემას რომელიღაც კოდთან აქვს ðაკავშირებული ðა ამ კოდის სანაცვლოდ გამოჰყავს საბეჭდ მოწყობილობებზე - ეკრანზე, პრინტერზე ðა ა.შ. ფართო გაგებით გლიფებია სასვენი ნიშნებიც, ციფრებიც ðა 'დინგბატებიც'.

ერთი ტიპის გლიფების კრებული, რომელიც სისტემურად ერთადაა თავმოყრილი (ერთ ფაილადაა) არის ფონტი. ფონტში øესაძლებელია გაერთიანებული იყოს სხვადასხვა ენების ასოები - მაგალითად არსებობს ფონტი "ჰელვეტიკა" რომელშიც არის გაფართოებული ლათინური, კირილიკა ðა ბერძნული - ყველა ჰელვეტიკის სტილშია.

თანამედროვე თაიპოგრაფია გამოჰყოფს ფონტის გლიფების øემდეგ öმთავრეს ელემენტებსა ðა განზომილებებს:

საყრდენი ანუ ბაზისი/სარდენი ანუ საბაზისო ხაზი [baseline], ამაღლება/ამაღლების ხაზი [ascender line], ðაშვება/დაშვების ხაზი [descender line], მთავრულის სიმაღლე/მთავრულის სიმაღლის ხაზი [cap line], øუახაზი [mean line] - ამ ელემენტების მნიშვნელობას იოლად გავიგებთ #1 ნახტიდან.

ფონტის ñომა გამოჰყავთ განსხვავებიდან ამაღლების ხაზსა ðა ðაშვების ხაზს øორის - გაზომილი 'პოინტებში'. მოკლედ ðა ქართულად რომ ვსთქვათ ეს არის: ქართული ასო 'ქან'-ის, 'ჭარ'-ის ან 'წილ'-ის სიმაღლე (ამ ტიპის ასოებს ლათინური არა იცნობს). პოინტი ძველი, ტრადიციული ევროპული სასტამბო საზომია. ერთი პოინტი öდრის ბრიტანული ðუიმის ñუსტად 0,013837-ს ან ñოგის აზრით ðუიმის 1/72-ს ანუ 0,013888-ს. რახან ðუიმი öდრის 2,54 სმ-ს - ამიტომ ერთი პოინტის ñომა იქნება 0,03527777777778 სმ. სხვა გავცელებული საზომია 'პიკა' - რომელშიც 12 პოინტია. 1 პიკა öდრის ñუსტად 1/6 ðუიმს.

მაგალითად: 12 pt ñომის øრიფტის 'ქ' ასოს სიმაღლე öნდა იყოს 12*1/72= 0.1666666666667 ðუიმი ანუ 0,4233333333333 სმ. ამას გარდა გასათვალისწინებელია 'ჰაერის', ინტერვალის [leading] ñომა სტრიქონებს øორის, რომელსაც 10%-ს გულისხმობენ. ამით 12 pt ñომის øრიფტის ერთი სტრიქონი ქაღალდზე ნაბეჭდ გვერდზე სიმაღლეში ñუსტად 4,656666633333 მილიმეტრს öნდა იკავებდეს (ვინც ამ ñომებს ðააკლებს ან გადააცილებს ტემზაში ჩაახრჩობენ).

ლათინური ასოების პროპორცია-განზომილებებიდან მთავარ მნიშვნელობას ანიჭებენ:

• 'em' [M-sqware, em space, em quad]-ს - მთავრული [capital, uppercase] ლათინური ასო 'M'-ის სიგანესა (საიდანაც ანგარიშობენ საერთოდ ფონტის ñომას) ðა მის ჩამტევ ჩარჩოს;

• 'en', [N-sqware, en space, en quad]-ს - მთავრული ლათინური ასო 'N'-ის სიგანესა ðა მის ჩამტევ ჩარჩოს, რომელიც ტრადიციულად ðა 'em'-ის ნახევარი öნდა იყოს, ðა

• 'x-height'-ს - ნუსხური [lowercase] 'x' ასოს სიმაღლეს.

'M-sqware' განსაზღვრავს ფონტის მთავრული (capital, uppercase) ასოების მთავარ პროპორციებს (სიმაღლე/სიგანე), ხოლო 'x-height' - ფონტის გარჩევადობის მთავარი მახასიათებელია.

ქართულის øედარება

ყველაზე ðიდი განსხვავება ქართულის არქიტექტურულ პრინციპებსა ðა ლათინურის øორის სწორედ 'x-height'-ის ცნებიდან ðა როლიდან გამომდინარეობს. საქმე იმაშია, რომ ლათინური ასოების გარჩევადობის კვანძი 'x-height'-სა ðა 'x-sqware'-ზე მოდის. რაც öფრო ðიდია 'x-height' - მით öფრო იოლია ასოების გარჩევა.

მკითხველის თვალი ასოთა øორის განსხვავებებს, ლათინური ასოებით ðაწერილ ტექსტში, ეძებს 'x-sqware'-ს øიგ - ნუსხური [lowercase] ასოების განმასხვავებელი ნიშნები სწორედ ამ ñონაში მდებარეობს. ქართულში კი ეს ñონა პრაქტიკულად ყოველთვის წრის ან ოვალის øუაგულს წარმოადგენს ðა ამდენად გარჩევადობის სიმძიმის ცენტრი მის გარეთ მდებარეობს.

ქართულ ასოებს øორის განსხვავებას ადამიანის თვალი პოულობს:

• 'თვალის' მოხაზულობა-მოყვანილობაში;

• ამართული ან ðაშვებული ხაზების მოყვანილობაში; ðა

• ასოს 'თვალის' მიმართ მათს მდებარეობაში

ნახატზე # 2 øევეცადეთ გადმოგვეცა გარჩევადობა-ამოცნობის კრიტიკული ñონების არსი ლათინურისათვის ðა ქართულისათვის.

მიაქციეთ ყურადღება - თუ ლათინურში ამოცნობა-გარჩევადობის სიმძიმე 'x-sqware'-ის ცენტრალურ ნაწილზე მოდის, ქართულში ეს პრინციპი არ მუშაობს - ქართული ასოების 'თვალი' (ლათინურისაგან განსხვავებით) ყოველთვის 'ღიაა' - ხოლო ყურადღების ცენტრშია თვალის საკუთრივ წრე ან ოვალი. პრაქტიკულად იგივე ვრცელდება ასოთა ñედა ðა ქვედა ნაწილებზეც - საითაც გადატანილია ამოცნობა-გარჩევადობის მთავარი ñონები - ðა, სადაც ღია, გახელილი თვალის პრინციპი აგრეთვე თითქმის ყოველთვის ðაცულია. ამიტომ ქართულის თვალსაზრისით ლათინური ასოების უმეტესობა 14-15 26-დან, როგორიცაა მაგ. e, f, i, j, k, l, r, s, t, v, w, x, y, z ბრმაა. მეორე მხრივ თვალხილულია 9-10 ლათინური ასო - b, c, d, g, h, n, o, p, q. ასო a-ს აქვს თვალხილული და ბრმა ვარიანტები

ქართულის კიდევ ერთი თავისებურება ისაა, რომ ასოთა øეხებას, სამეზობლოს ქმნის (როგორც წესი) ოვალები. ეს კი იძლევა საშუალებას ასოები öფრო ახლოს განვალაგოთ ერთმანეთთან გარჩევადობისა ðა ესთეტიურობისათვის ñიანის მიუყენებლად.

გამონაკლისს øეადგენს ისეთი მეზობლობა რომელსაც ქმნიან ñედა რიგის ასოები მ, ქ, ø, ძ ðა ნ, ს, ხ - მაგალითად მნ, მს, მხ, ქნ, ქს, øნ, øხ ðა ძნ. წილის მეზობლობას არ განვიხილავთ იმიტომ, რომ მას ფონტების უმეტესობაში მარცხენა მხარე არ აქვს ვერტიკალური მართი. ჯერ ერთი, რომ ამ ასოთა ასეთი øეხამება თავისებურად ლამაზია ðა მეორეც, რომ ასეთი მეზობლობა ძალზე იშვიათია - ამ გვერდზე შეგხვდებათ მნ-6, მს-1, მხ-1, ქნ-1, ქს-2, øნ-5, øხ-0 ðა ძნ-1 (სულ 16 შემთხვევა). ქხ, øს, ძს, ძხ მეზობლობა კი საერთოდ თეორიულია. ქვედა რიგის ასოებში ამ ტიპის მეზობლობა საერთოდ შეუძლებელია.

ნახატში # 3 შევეცადეთ გადმოგვეცა ასოთა შეხებია-მეზობლობისას ოვალებისა და სწორი ხაზების არსი. წითლით აღნიშნულია სწორი ხაზების მეზობლობა, ცისფერით - ნახევრადოვალების, ხოლო მწვანით - ოვალების.

ნახატზე წარმოდგენილ შემთხვევით შერჩეულ ფრაზაში ნათლად სჩანს, რომ ქართულისათვის ინგლისურ-ლათინურისაგან განსხვავებით პრინციპულად დამახასიათებელია ოვალებისა და ნახევრადოვალების მეზობლობა. ამასთანავე ჩანს, რომ ასოების თვალის (x-sqware-ს) ჩაბნელებისასაც ქართული ინარჩუნებს მაღალ გარჩევადობას უმთავრესად x-sqware-ს ზემოთ - ამაღლების [ascender] და ქვემოთ - დაშვების [descender] ზონებში მდებარე ელემენტების წყალობით.

იდეა-ანალოგია

ქართულის თავისებურებებიდან გამომდინარე ðა ლათინურ-რომანული ტრადიციის øესაბამისად øესაძლოა გამოვყოთ ასოთა ასეთი ტიპობრივი ელემენტები (მაგალითად, øესაძლოა სხვაც):

• 'ინი', ი-circle [sqware], ი-space, ი-quad ასო 'ინი'-ს სიგანე ðა ჩარჩო (შეესაბამება 'x-height'-სა ðა 'x-sqware'-ს).

• 'ლანი', ლ-sqware, ლ-space, ლ-quad = 3*ინი, øეესაბამება em sqware-ს;

• 'დონი', ð-sqware, ð-space, ð-quad = 2*ინი, øეესაბამება en sqware-ს; და

• 'ქანი' - ქ-high = point size, ასოს მაქსიმალური øესაძლო სიმაღლესთან ðაკავშირებით.

ხოლო, რაც øეეხება ქართული ასო-გლიფების პროპორციებს (სიმაღლე/სიგანე) - ñოგი რამ იხილეთ ამ ბმულიდან.

საერთოდ კი, ღრმადაა øესასწავლი ქართული ðამწერლობის თავისებურებები ðასავლური თაიპოგრაფიის მიღწევების გათვალისწინებით ðა აუცილებელია საკუთრივ ქართულისათვის ðამახასიათებელი სპეციფიკის გათვალისწინება ფონტების øექმნა-დახვეწისას.

Resume

Main differences between Georgian and Latin-Roman are:

• X-heigh is relativelly small/low towards ascender and descender.

• Role of x-height and shape inside x-square. In Georgian the part of glyph inside x-square always is circle or oval - EYE and middle of x-square always is open - PRINCIPLE of OPEN EYE.

• From Georgian's point of view Roman glyphs e, f, i, j, k, l, r, s, t, v, w, x, y, z are BLIND - but not glyphs b, c, d, g, h, n, o, p, q.

• In Georgian neighborhood of glyphs practically always are of circles or ovals. Neighborhood of straight lines is exception.

• Recognition of glyphs depends mainly on theirs parts located inside ascender and descender and less on the shape of oval inside x-square.

• See about proportions also: BPG Classic

See Figures 1, 2, 3